Supernatural (ზებულებრივი)  

Posted by Mari in


     ზებუნებრივი (supernatural )არის ამერიკული დრამა-საშინელებათა ჟანრის სატელევიზიო სერიალი  , რომელიც ასევე შეიცავს მისტიკის ,დეტექტივის და კომედიის ელემენტებსაც.
იგი გვიყვება ძმების დინისა(Jensen Ackles) და სემის (Jared Padalecki)თავგადასავალს , ისინი მოგზაურობენ აშშს გარშემო და ებრძვიან  მონსტრებს, დემონებს და სხვა ამდაგვარ    ზებუნებრივი ძალების მქონე არსებებს, რომლებიც, როგორც უკვე ვიცით მითიური გადმონაშთებია , სერიალის სიუჟეტები უმეტესად ამერიკულ ლეგენდებზეა დაფუძნებული, რომლებიც არ გამორიცხავენ დემონების და მოჩვენებების არსებობას.  აქაც  დომინირებს სიკეთისა და ბოროტების  ჭიდილი .


             ძმები გმირები არიან და როგორც ყოველთვის მათი საქმეების შესახებ მხოლოდ ვიწრო წრეში მყოფმა ადამიანებმა იციან, რომლებიც ამავე საქმით არიან დაკავებულნი. მთავარი გმირები დახმარებას ხშირად ანგელოზებსაც კი სთხოვენ, და რაც ყველაზე აღსანიშნავია გამოსავალს რთული სიტუაციიდან ისინი ხშირად ისტორიული, მითიური და მაგიური წიგნებიდან ხანგძლივი ძიების შედეგად ღებულებენ.
            სერიალის დებიუტი 2005 წლის 13 სექტემბერს, ტელეკომპანია WB-ს ეთერში შედგა, ამჟამად კი CW-ს ტელეარხზე გადის. ის ნამდვილად სანახაობრივი სერიალია მრავალფეროვანი სიუჟეტებით და მოულოდნელობებით აღსავსემან მაყურებელთა გულები მოიგო არაერთ ქვეყანაში. იგი შედგება 7 სეზონისგან, რომელთაგანაც 6 უკვე ეკრანიზებულია.

...  

Posted by Mari in



     am sakiTxze muSaoba imitom gadavwyvite, rom mainteresebs es sfero, sxvadasxva xalxebis miTebi, maTi warmodgenebi qveynis Seqmnis Sesaxeb, msgavseba da gansxvaveba. Ees igive istoriaa sxvadasxva xalxis modgimsa. miTebi da legendebi aqtualuria romanebsa da filmebSi, romlebic aseve sainteresoa da did yuradRebas iwvevs CemSi. am proeqtze muSaobisas me ufro gaviRrmave codna am sakiTxTan dakavSirebiT, Cemi blogi sxva dainteresebul pirebsac daexmareba amaSi, Sevecade igi gamexada mravalferovani da bevrismomcveli.raTa mkiTxvelisTvis saintereso yofiliyo.
 

ზღვა და ხმელეთი ქართულ მითოსში  

Posted by Mari in



         საქართველოს ისტორიას, თუმცა ქვეყანას ცალი ფეხი ზღვაში ედგა (ამ სიკოჭლეს გამოხატავს ისტორიული ფორმულა „ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე“), არ ახსოვს რაიმე მნიშვნელოვანი ურთიერთობა ზღვასთან და, მითუმეტეს, საზღვაო ბრძოლები. კარლ შმიტის ნათქვამი ზოგადად ადამიანზე შეიძლება გავიმეორთ ქართული სინამდვილის მიმართ, რომ ქართველი ადამიანი ხმელეთის არსებაა, მიწაზე მოსიარულეა. იგი დგას და გადაადგილდება დედამიწის მყარ ზედაპირზე. ეს არის მისი პოზიცია და მისი ნიადაგი… და, რაც მნიშვნელოვანია, ეს განსაზღვრავს მის შთაბეჭდილებებს და მსოფლაღქმას [შმიტი 2010:46]. მთა და ბარი – აი, ეს არის საქართველოში მოსახლე ადამიანის ასპარეზი, და, რა თქმა უნდა, ხევები და ხეობები, და მდინარეები, თუმცა ვერ დავადასტურებთ, რომ ოდესმე თუნდაც მდინარეებს რაიმე გადამწყვეტი სამეურნეო ან სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონოდეთ ქვეყნის ისტორიაში. წყალუხვი და მბორგავი მდინარეები (რიონი, ენგური…) ნაკლებ ხელსაყრელი იყო სანაოსნოდ, მხოლოდ მთებში მოჭრილი და ტივებად შეკრული ხეების ტრანსპორტირებისთვის თუ გამოდგებოდა. მდინარეთა ქსელი არასოდეს გამხდარა სახელმწიფო-სამეურნეო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი, განსხვავებით პოტამური ეპოქის ტიგროსისა და ევფრატის აუზისა, რომლის არხებით ქსელზე იყო დამყარებული ქვეყნის კეთილდღეობა და სიუხვე, რომ არაფერი ვთქვათ ცივილიზაციაზე, რომლის სახე გარკვეულწილად ამ ორმა მდინარემ განაპირობა.არც ამ რეგიონისთვისაც არ უთამაშნია რაიმე როლი შორეულ ზღვას, რომლის სიშორემ, შესაძლოა, განაპირობა აქ დასახლებული ხალხების მოთოპოეტური ხედვა ზღვის მიმართ. ტიპოლოგიური თვალსაზრისით აღსანიშნავია, რომ იმ ხალხების მითოსში, რომელთა სამეურნეო და სამხედრო საქმიანობა არ იყო დაკავშირებული ზღვასთან, ზღვა მათ წარმოდგენებში მონაწილეობს როგორც ხმელეთს ტოტალურად დაპირისპირებული სტიქია, ქაოსის სახე, რომელიც ზღვაურ ურჩხულებშია განპიროვნებული. მათთვის ზღვა ის ზღვარია, რომლის მიღმა ადამიანის, როგორცხმელეთის არსების, დომინაცია წყდება, მისი კვალი იკარგება. ის, რაც ხმელეთის ერთ კიდეზე ურწყული უდაბნოა, ხმელეთის მეორე კიდეზე, მის დასალიერში, ზღვაური სტიქიაა, – ეს არის თიამათი, ღმერთებისა და სამყაროს პირველსაშო, რომელიც შთანთქმით ემუქრება სოფელს. ზღვიდან ზღვამდე გაშლილ სახელმწიფოს („ქვემო ზღვიდან ზემო ზღვამდე“) ზღვის რეალური გამოცდილება არ ჰქონია, და შესაძლოა, ამიტომაც მისი ხატი მითოსურ წარმოდგენებში იყო მოქცეული. მაგრამ იმ ხალხს, სახელდობრ, ელინებს, რომლებიც ზღვას გაშინაურებული იყვნენ და ზღვაოსნობის ძველი გამოცდილება ჰქონდათ, არ შეუქმნიათ ზღვის მითოსი. ზღვაზე ისინი ისევე მოგზაურობენ, როგორც ხმელეთზე. შეიძლება ითქვას, რომ ზღვა მათი ისეთივე სამშობლოა, როგორც ელადის მიწა.
მაგრამ დავუბრუნდეთ ქართულ ხმელეთურ სინამდვილეს. ქართულ მენტალობაში ზღვის შორეულობა ქმნის მასზე წარმოდგენებს სიუცხოვით დაწყებული მტრობით დამთავრებული. პირველი საფეხური (სიუცხოვე) ზღვასთან ქართული დამოკიდებულებისა ჩანს „ვეფხისტყაოსანში“, სადაც ზღვათა სამეფო, გულანშაროს სახელწოდებით, პოემის სახმელეთო სამეფოების სრული ანტიპოდია. ის თითქოს ირეალური სამყაროა ქვეყნის კიდეზე. ავთანდილს იქ მოსახვედრად უხდება თავის თავთან გაუცხოება, ფერისცვალება: თავისი ტრადიციების დათმობა და სოციალური ტიპის შეცვლაც, მოყმეობის კატეგორიიდან მისთვის შეუთავსებელი ვაჭრობის კატეგორიამდე დაშვება და საკუთარი ვინაობის დაფარვა. და სხვა. თუმცა ზღვათა სამეფო ყვავის სიუხვით, მაგრამ აღებმიცემობაზე დამყარებული ეს სიუხვე თავისი წარმოშობით ვერ გაუთანაბრდება არაბეთის სვიან-დავლათიან მეფეთა სიუხვეს, რომელსაც გულანშაროსგან განსხვავებული ფუნქცია აქვს. ეს ქვეყანა დროებითი, გარდამავალი საფეხურია გმირის გზაზე, ყველაფერი, რასაც ის აქ ხვდება, მხოლოდ საშუალებაა მიზნის მისაღწევად. გულანშარო საშუალებათა სამეფოა არაბეთისა და ინდოეთის მიზნობრივი სამეფოებისგან განსხვავებით და მათ საპირისპიროდ. პოემის ავტორმა შორს გასწია თვალსაწიერი, როგორც მოგზაურმა ახალი გამოცდილება მოიტანა ზღვათა სამეფოდან1. მაგრამ ის ხომ მაინც ჯაბანთა ქვეყანაა („თქვენ ვაჭარნი ჯაბანნი ხართ…“), სადაც დიაცი დომინირებს.




        მაგრამ ზღვის აქტუალობა მხოლოდ პოემის მონაპოვარია და პოემაშივე რჩება. მისი პროტოტიპი არ ჩანს ქართულ ცხოვრებაში. იმავე ხანას, როცა „ვეფხისტყაოსანი“ დაიწერა, ეკუთვნის თამარის ისტორია, სადაც ზღვა ერთადერთხელ არის ნახსენები და ისიც არა როგორც თავისთავადი რეალობა, როგორც სამოქმედო ასპარეზი, არამედ როგორც ხმელეთის საპირისპირო სტიქია, რომელიც დაძლეულ-გარდაქმნილი უნდა იქნას. თამარის დიდების წარმოსაჩენად. „ისტორიათა და აზმათა“ ავტორი თამარზე ამბობს: „კნინ-ღა და ყოველსა ზღუასა აღმოიწრედდა თჳსად, ვითარცა ღრუბელი ყოველთა ზედა მსხურებელი ტკბილთა წჳმათა“ [ყაუხჩიშვილი 1959:148]. ფრაზა ამგვარად ითარგმნება ახალ ენაზე: „ცოტაც და, მთელს ზღვას თავისთვის ამოხაპავდა, როგორც ყველასთვის ტკბილი წვიმის მასხურებელი ღრუბელი“. ასეთი მეტაფორა გამოწვეულია იმ გარემოებით, რომ თამარს ისევე, როგორც მის წინაპრებს, არასოდეს ჰქონიათ ზღვასთან პრაგმატული ურთიერთობის გამოცდილება. ამ, შეიძლება ითქვას, გარგანტიული მეტაფორის არსებობა სწორედ ზღვის სიშორით და მასზე ბუნდოვანი წარმოდგენით არის განპირობებული. თავისი მასშტაბით ეს მეტაფორა თავისებური მითოლოგემაა, რომელიც შეიძლება მიგვანიშნებდეს თამარის, როგორც მითოლოგიური არსების, კოსმოგონიურ ღვაწლზე: თამარმა მთელი ხმელეთიდაიმორჩილა და ახლა ისღა დარჩა, რომ, როგორც დემიურგმა, მოახდინოს ზღვის კოსმიზაცია, ანუ უცხო და მტრული სტიქია კაცთათვის სასარგებლო მოვლენად გარდაქმნას2.


      მეორე საფეხური ზღვის აღქმისა – მისი მტრული, აგრესიული სახე ხალხურ წარმოდგენებშია დაკრისტალებული ასევე მითოლოგემების სახით. პირველად ზღვის აგრესიულობა „ქართლის მოქცევის“ ტექსტშია დადასტურებული თეონიმურად საკმაოდ ბუნდოვანი, თუმცა შინაარსობრივად ადვილად ამოსაცნობი მითოლოგემის სახით: „ეგე არმაზ და ქალდეველთა ღმერთი ითრუშანა ყოლადვე მტერ არიან. ამან მას ზედა ზღუა მოადგინის და მან ამის ზედა ერთი ნუ რაჲმე მოაწიის, ვითარცა აქუს ჩუეულებაჲ სოფლის მპყრობელთა“ [ძეგლები 1964:132-ა]3. ჰქონდა თუ არა რაიმე კავშირი ზღვასთან არმაზს, რომელიც ქართველთა ღმერთად არის მოხსენიებული, თუმცა ამ სახელი წარმომავლობა აჰურა-მაზდასგან უეჭველი უნდა იყოს, ამის გარჩევაში არ შევალთ, მაგრამ ის კი ცხადია, რომ მითოლოგემა აშკარადზღვისა და ხმელეთის სამკვდრო-სასიცოცხლო დასაბამიერი დაპირისპირების მოდელს წარმოგვიდგენს. ტექსტის შენიშვნა, რომელიც ერთვის ითრუშანას როგორც განსაზღვრება – „ვითარცა აქუს ჩუეულებაჲ სოფლის მპყრობელთა“ – აშკარად მიანიშნებს მის ხმელეთურ ბუნებაზე, მიუხედავად იმისა, რომ, შესაძლოა, ეს სახელი მაზდეანური ცეცხლის ღმერთის სახელწოდების ათროშანის4 რემინისცენცია იყოს [კეკელიძე 1956:268-270].


     ასეც რომ იყოს, ზღვაური სტიქიის მეტოქედ ხმელეთიდან სწორედ ცეცხლია ბუნებრივი, ცეცხლი, როგორც ხმელეთის, მშრალი მიწის წარმომადგენელი. ცხადია, ამ ზღვაში რეალურ ზღვას ვერაფრით ვიგულისხმებთ. ის, უბრალოდ, აგრესიის ნიშანი ან იარაღია განრისხებული ღვთაების ხელში.


      ზღვის აგრესიულობის მითოლოგემის გამოძახილია ამირანის ეპოსის „შავი ზღვა“ უკიდურესად დაწურულ ნარატივში: „შავმა (გველეშაპმა) აიღო, ჩაყლაპა, შავი ზღვისაკენ გასწია“. რომელიც მხოლოდ ფრაგმენტად შემორჩა ამირანის ისედაც ფრაგმენტულ ეპოსს. აქ „შავი ზღვა“ აპოკალიფსური ხილვების მოვლენაა, შავ გველეშაპად განპიროვნებული. ეს გველეშაპი ზღვის წარმომადგენელია, ის ზღვის სახელით ესხმის ხმელეთს და ყლაპავს ამირანს, როგორც ხმელეთის მკვიდრს, რომლის ძლევამოსილება, მსგავსად ელინთა ანტეოსისა, მხოლოდ ხმელეთზე ვრცელდება, ზღვაზე კი უკან იხევს5. იგივე მითოლოგემა მეორდება ოდნავი სახეცვლილებით ვაჟა-ფშაველას სტრიქონში ასევე აპოკალიპსური ხილვების შემცველი ლექსიდან („ღამე მთაში“): „შავი ზღვის6 შავი ვეშაპი პირღია დაგვეღირება“. ზღვის, ზოგადად წყლის, ასევე წყალუხვი მდინარის ამგვარმა აღქმამ XX საუკუნის მწერლამდე მოაღწია. ვასილ ბარნოვი სხვაგვარად არ აღიქვამს მდინარეს, თუნდაც ნაცნობ, მშობლიურ მტკვარს, თუ არა აზვირთების მომენტში: „დაღამების ხანს ცამოწმენდილზედ ის მდინარე აზვირთდებოდა; თავის ქერქში ვერ ეტეოდა, კიდეებზედ მიინთქრეოდა: მის სადინელს მთლად იჭერდა გველეშაპიუზარმაზარი, მოცურავდა იგრაგნებოდა, ხანდახან თავს აიღებდა, ცეცხლის თვალებს აბრიალებდა, ალსა ფშვენდა აშკმულ პირიდან“; მისთვის ზღვაც ცნობილია, ზღვა, „უძირო და უმაძღარი, უკიდო რამ უკიანე, მდინარეთ მნთქმელი“ („მტკვრის ვაჟი“, ტ. 8, 1963)7.


      ამდენად, თუკი ქართულ სინამდვილეში არსებობს ზღვის მითოსური მოტივი, თუნდაც ფრაგმენტული, გაუშლელი მითოლოგემის სახით, ეს არ უნდა იყოს ზღვასთან ამ ხალხის ურთიერთობის ასახვა, არამედ უნივერსალური არქეტიპული მოდელის სრულიად სპონტანური გამოვლენა. ამ თვალსაზრისით განვიხილოთ ორი ფშაური წარმოშობის ლექსი, რომლებიც, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ერთი მთქმელის პირიდან არ გამოდიან, მათი ერთმანეთთან კავშირი ადვილად გამოსაცნობია. მეორე აგრძელებს პირველს, მაგრამ თითოეული მათგანი, როგორც დასრულებული თვითკმარი ნარატივი, საკუთრივ თემას ავითარებს.






 სტატია ეკუთვნის ზურაბ კიკნაძეს 

მითიური დრო  

Posted by Mari in

        მითიური დრო „საწყის“ და „სიზმრის“ დროს მოიცავს, რომელთაც საკუთარ ,,დროით ინტერვალებში” განხორციელებული „შესაქმის აქტები“ მიჯნავს: პირველი წმინდა კოსმოგონიურია, იგი წინარეკოსმოსურ (ქაოსურ) და კოსმოგენეზის პერიოდებს გულისხმობს. ეს ქაოსის მეუფებისა და შემდგომ მისი კოსმოსად გარდაქმნის ეპოქაა, შესაბამისად, – ყველაზე ადრეული, „საწყისი დრო“. „სიზმრის დრო“ (drem time) პირველყოფილ საზოგადოებებში ფართოდ გავრცელებული ტერმინია, განსაკუთრებული საკრალურ-პარადიგმული მითიური ეპოქის აღსანიშნავად. ავსტრალიელ აბორიგენთა ადგილობრივი ტერმინოლოგია, არანდაში – ალთირა, ალჩერა; ალურიჯაში – ჯუგური, კარაჯერში – ბუგარი, უნგარინებში – ლალაუ, უნგუდი, ვარრამუნგაში – ვინგარა, ბინბინგაში – მუნგამი, გუნვიგაში – ბუნამი და ა. შ (მელეტინსკი 1976:174; ლევი-ბრიული 1937:269), – ყველა შემთხვევაში „სიზმრის მდგომარეობისა“ და „მითიური დროის“ საერთო ნიშან-თვისებებზე მიუთითებს, რაც განსაკუთრებული სიცხადით მითოსური დრო-სივრცითი კატეგორიების ერთიან, განუცალკევებელ კონტექსტში ვლინდება.



    „სიზმრის დროც“ შესაქმეების ეპოქაა, მაგრამ არაკოსმოგენეზის. აქ სამყარო იმთავითვე მოცემული, მუდმივყოფიერი „მზა“ კოსმიური პროდუქტია (ამიტომ „სიზმრის დროში“ არ დაისმის კითხვები სამყაროს წარმოშობის ირგვლივ). მითოლოგიური აზროვნების სპეციფიკა განაპირობებს იმ მოულოდნელ ქრონოლოგიას, რომლის მიხედვით, პირველყოფილი მითოლოგიები, სწორედ, „სიზმრის დროით“ იწყება, სადაც სამყარო უკვე შექმნილია. სწორედ აქ ჩანს ყველაზე ცხადად პლატონისეული „იდეის მარადისობა“, როცა „მიზეზი უსწრებს შედეგს“. სიზმრის დროის მზა კოსმოსი „შედეგია“, „მიზეზი“ კი მაშინ გამოჩნდება როცა მოცემული კოსმოსის „არაკოსმიური“ სუბსტანცია გაცნობიერდება და გენეზისში – „საწყისთან“, რომელიც „მიზეზია“, დაბრუნება გახდება აუცილებელი. „მითიური დრო“, „მითიური სივრცე“ და „საწყისთან დაბრუნება“.


წყარო http://semioticsjournal.wordpress.com/2010/08/11/ხათუნა-თავდგირიძე-_-„მითი/

ხალხური თქმულებები ღვინოზე (ნაწილი მესამე)  

Posted by Mari in

მითიური "დამღვინებლები"


  ახალგაზრდა, გამოუცდელ ადამიანებზე ჩვენში ამბობენ, "ეს ჯერ დაუღვინებელიაო". საქართველოში, კერძოდ კი იმერეთში, არსებობდა გამოთქმა - "დამღვინებელი კაცი". ახლა ამ გამოთქმას თითქმის აღარავინ ხმარობს და არც მისი მნიშვნელობა იციან. ამ ფენომენთან დაკავშირებით, ზესტაფონელი გლეხი კობა ტაბატაძე, ჩვენთან საუბარში იხსენებს მოხუცებისაგან მოსმენილ ძალიან საინტერესო ამბავს. მისი თქმით, არსებობდა ლეგენდა "დამღვინებელ კაცებზე". ეს მითიური ადამიანები თეთრწვერა მოხუცებად აღიქმებოდნენ, რომლებიც გზიდან აცდენილ, არასწორად მცხოვრებ ადამიანებს სიზმარში ეცხადებოდნენ და ასწავლიდნენ (ხშირად მუქარის ხერხსაც მიმართავდნენ), როგორ უნდა ეცხოვრათ.

კობა ტაბატაძე: "ჩემს სოფელში, ბავშვობაში ერთხელ ერთი ახალგაზრდა ბიჭი ძალიან დათვრა და ლამის მთელი თავისი ოჯახი გალახა. ჩემმა დიდმა ბაბუამ ეს ამბავი როცა გაიგო, თქვა: მაგისთვის მართლა ალალია დამღვინებლის გამოცხადებაო. მე ვერ გავიგე, ვინ იყვნენ "დამღვინებლები" და მაშინ მიამბო ბაბუამ ეს ლეგენდა: დამღვინებლები ბრძენი, მოხუცი, თეთრწვერა კაცები იყვნენ, რომლებიც ადამიანებს მხოლოდ მაშინ ეცხადებოდნენ, როდესაც ისინი ძალიან ცუდ საქმეს ჩაიდენდნენ და ისე აშინებდნენ, ვისაც დამღვინებელი გამოეცხადებოდა, მეორედ ცუდად მოქცევას ვეღარ გაბედავდა. ხოლო იგივე უმსგავსობის განმეორებას თუ მაინც გაბედავდა, მისი საქმეები სულ უკან-უკან წავიდოდა და შეიძლება, მომკვდარიყო კიდეც. დამღვინებლის დასიზმრება უკვე იმას ნიშნავდა, რომ ადამიანი ძალიან ცუდად მოიქცა. როგორც ბაბუაჩემი ამბობდა, ვისაც დამღვინებელი კაცი დაესიზმრებოდა, უმეტესად რცხვენოდათ ამის სახალხოდ აღიარება, რადგან ეს ნიშნავდა, რომ ცუდი საქმე ჰქონდათ გაკეთებული. ამ დროს ცდილობდნენ, ყველაფერი ჩუმად გამოესწორებინათ. ხალხი ერთმანეთს თურმე ხუმრობითაც ეუბნებოდა: "დამღვინებლისგან შეშინებული ხომ არა ხარო?"

ღვინოსთან დაკავშირებული ლეგენდები, შეიძლება ითქვას, საუკუნეების მანძილზე ქართველების ცხოვრებისა და ჩვენი ქვეყნის ისტორიის თანმდევი იყო. მკვლევარები მიიჩნევენ, რომ საქართველოს ისტორია უმეტესწილად ლეგენდების ისტორიაა. ალბათ, გასაკვირიც იქნებოდა, ამ ლეგენდებში თავისი განსაკუთრებული ადგილი ღვინოს არ დაეჭირა. სადავო მხოლოდ ისაა, ღვინო უფრო ძველია თუ საქართველო. 

ხალხური თქმულებები ღვინოზე (ნაწილი მეორე)  

Posted by Mari in

პრომეთე და ჭური-მთა

    ქართველი ისტორიკოსები და ეთნოგრაფები, რომელთაც სხვადასხვა წერილობით წყაროებზე უწევთ მუშაობა, ამბობენ, რომ საქართველოს ისტორია ღვინის ისტორიის პარალელურია და ღვინის, პურადობისა თუ, ქართული ნადიმების თემას ვერც ერთი მკვლევარი ვერ უვლის გვერდს.
       გიორგი მალხაზიშვილი, ისტორიკოსი: "სხვადასხვა წყაროებში გაფანტული ღვინოსთან დაკავშირებული ბევრი ძველი ამბავი, უმეტეს შემთხვევაში, ლეგენდა უფროა, ვიდრე რეალობა. თუმცა, თითქმის ყველა ძველი ისტორიკოსი თავს ვალდებულად თვლიდა, რომ ამა თუ იმ მეფის ცხოვრების აღწერისა და საერთოდ მათ ეპოქაზე საუბრისას, იმდროინდელი ნადიმის სცენებიც აღეწერათ და თითქმის ყველგან ჩანს, რომ მემატიანის მიერ ამ ამბების თხრობის მთავარი მიზანი, ნადიმებზე არსებული ღვინის ქებათა-ქებაა.
     რა გასაკვირია, რომ ღვინის განსაკუთრებული სიყვარულით კახეთის მეფეები და თავადები გამოირჩეოდნენ. ზოგიერთზე არსებობს დაუჯერებელი ლეგენდები, რომ თითქოს, 30 და მეტ ლიტრ ღვინოს სვამდნენ, რაც ნაკლებად სარწმუნოა.
გიორგი VIII


ერთი ლეგენდის თანახმად, კახეთის პირველ მეფეს, გიორგი მერვეს, სატახტო ქალაქიდან ახლოს მდებარე სოფლამდე თიხის მილი გაუყვანია, საიდანაც ნადიმების დროს ღვინო მოედინებოდა და მოქეიფეები ეგრევე მილიდან ივსებდნენ ჭიქებს. ეს ყველაფერი დაუჯერებელია, მაგრამ თუკი ჩვენი ქვეყნის ისტორიას გადავხედავთ, ღვინოსთან დაკავშირებულ ამაზე ბევრად საინტერესო ლეგენდებსაც წავაწყდებით.


      ყველამ კარგად იცით ლეგენდა კავკასიონზე მიჯაჭვულ ამირანზე. ამ ლეგენდას მთელს მსოფლიოში მრავალი ინტერპრეტაცია აქვს, მაგრამ მე სვანეთში ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ინტერპრეტაცია მოვისმინე. სვანეთში არსებობს ერთი ძალიან პატარა მთა, რომელიც მეტად უცნაური ფორმისაა და იმერულ მოგრძო ჭურს ჰგავს. სვანური ლეგენდის მიხედვით, ზევსმა ამირანი (პრომეთე) როდესაც დასაჯა, ბოლომდე მაინც არ გასწირა და სწორედ ამ კლდეზე მიაჯაჭვა. ეს კლდე იყო ღვინით სავსე უზარმაზარი ჭური, რომელიც მუდამჟამს ღვინით იყო სავსე და ამირანი ასწლეულების მანძილზე ამ უზარმაზარი ქვევრიდან მწვეთავი ღვინის წვეთებით საზრდოობდა. ამირანის შესახებ არსებულ, ხშირად ურთიერთგამომრიცხავ ლეგენდებს შორის, ეს მთა-ჭურის ლეგენდა ნამდვილად ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესოა და კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ საქართველოში ღვინის დაყენების ტრადიცია მართლაც უძველესია". კლდეზე მიჯაჭვულ ამირანზე შექმნილი ლეგენდის სვანური ინტერპრეტაციით, ადამიანს საზრდოდ მხოლოდ ღვინის წვეთების მიღებამაც კი შეიძლება შეუნარჩუნოს სიცოცხლე. ნებისმიერი ადამიანი იტყვის, რომ მსგავსი რამ მხოლოდ ფანტაზიის სფეროს განეკუთვნება. თუმცა, ღვინის საოცარი ძალის შესახებ არსებობს კიდევ ერთი, ამჯერად უფრო დამაჯერებელი ამბავი-ლეგენდა, რომელიც მართლმადიდებლურ სამყაროში ერთ-ერთ ყველაზე დიდ წმინდანს, სვიმეონ მესვეტეს უკავშირდება. სვიმეონ მესვეტემ ამა ქვეყნიდან განდგომის შემდეგ, ათეულობით წელიწადი ქვის სვეტზე, ფეხზე მდგომმა გაატარა. მის საკვებს მხოლოდ პურის მცირეოდენი ნამცეცები შეადგენდა, რომელსაც წმინდა სვიმონი ღვინოში ასველებდა და ისე ჭამდა. სვიმონ მესვეტის უდავოდ საოცარი გამძლეობის მთავარი მიზეზი, რა თქმა უნდა, რწმენაა. მაგრამ, ნუ დავივიწყებთ ღვინის საოცარ თვისებებსაც, რომელმაც წმინდანს სიცოცხლე ათწლეულების მანძილზე შეუნარჩუნა.

ხალხური თქმულებები ღვინოზე (ნაწილი პირველი)  

Posted by Mari in

ლევან სეფისკვერაძე - ხალხური თქმულებები ღვინოზე.


        საქართველო ლეგენდების ქვეყანაა და ალბათ არსად ისე არ უყვართ ძველი, მეხსიერებაში მიმქრალი ამბები, როგორც ჩვენს ქვეყანაში. ძალიან იშვიათია ქართული ლეგენდა, რომელიც ღვინოს, სუფრასა და ზოგადად ბახუსის ტრფიალებას არ უკავშირდებოდეს. სხვადასხვა ისტორიულ წყაროებში, უმეტესად კი ზეპირ გადმოცემებში, ღვინოსთან დაკავშირებული ლეგენდადქცეული ამბები უხვად გვხვდება. ამ მასალის საერთო ანალიზით და სათანადო კვლევითაც ადვილად მივდივართ დასკვნამდე, რომ საქართველო მართლაც ღვინის სამშობლოა.

 მეოთხე ჭიქა - "საეშმაკო"
       ღვინოსთან დაკავშირებული ლეგენდები საქართველოს თითქმის ყველა კუთხეშია შემორჩენილი. მათ შორის - აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთშიც კი, სადაც ღვინის დაყენების კულტურა თითქმის არასოდეს არსებულა. თუმცა, ღვინის ნამდვილ ქართულ ფენომენს ფშაველები თუ ხევსურები ბარის ქართველებზე არანაკლებად აღიქვამდნენ. თიანეთში დღესაც შემორჩენილია გამოთქმა: "ჩვენებურს თუ ღვინო მასწყურდა, ვერა კახელი თამადა ვერ გაუძლებსო". გიორგი იორამაშვილი, თიანეთის რაიონის სოფელი ზარიძეები: "ჩვენთან ერთი ძალიან ძველი ლეგენდაა შემორჩენილი, რომელიც დღეს ახალგაზრდებიდან ცოტას თუ ახსოვს: უხსოვარ დროს, როდესაც ღმერთი დედამიწაზე ცხოვრობდა, გადაწყვიტა, საიქიოდან გამოძევებული და შრომისაგან დაქანცული ადამიანების ცხოვრება უფრო საინტერესო გაეხადა. დაჯდა, იფიქრა, იფიქრა და ბოლოს გადაწყვიტა, ისეთი სასმელი შეექმნა, რომელიც კაცს მცირე ხნით, მაგრამ მაინც დააბრუნებდა სამოთხეში. თანამედროვე ენაზე რომ ვთქვათ, ღმერთმა ღვინო სამოთხის რამდენიმესაათიანი ილუზიის შემქმნელად გააკეთა. გააკეთა და ღვინის გასასინჯად ყველა ანგელოზი და ეშმაკიც მიიწვია. ღვინო ყველას მოეწონა. მათ შორის ეშმაკსაც. მაგრამ ეშმაკი რისი ეშმაკი იქნებოდა, ღმერთს რომ არ გაჯიბრებოდა. მანაც ბევრი იფიქრა და რაკი სხვა ვერაფერი მოიფიქრა, ადგა და ღმერთის მიერ გაკეთებული ღვინის ნარჩენებით, ანუ ჭაჭით, სხვა, უფრო მათრობელა და ძლიერი სასმელი - არაყი გააკეთა. მერე ამ სასმელის გასასინჯად ღმერთი მიიწვია. მივიდა ღმერთი, დალია ერთი ჭიქა, მეორე, მესამე და მეოთხეც რომ დალია, ეშმაკს უთხრა: "ვინც არაყი დალიოს, სამ ჭიქამდე ჩემსკენ იყოს, სამი ჭიქის მერე კი შენთვის დამითმიაო. თიანეთში მოხუცები ახლა როცა არაყს სვამენ, მეოთხე ჭიქას "საეშმაკოს" ეძახიან და ცდილობენ, რაც შეიძლება მალე გადავიდნენ მეხუთე ჭიქაზე. ბევრმა არც კი იცის, რატომ ეძახის მეოთხე ჭიქას "საეშმაკოს". არადა, ეს გამოთქმა და საერთოდ, ეს ტრადიცია სწორედ იმ ძველი ლეგენდიდან მოდის"

© „მარანი“ 







მზეთუნახავი  

Posted by Mari in

        მზეთუნახავი — ქართულ მითოლოგიაში და ფოლკლორში ოქროსთმიანი მშვენიერი ქალი, რომელიც სასწაულებრივად იბადება მცენარეებიდან. მზეთუნახავი ჩაკეტილია ცხრა მთას იქით მიუვალ ციხე-კოშკში; გმირმა, რომ მოიპოვოს იგი, უნდა შეასრულოს ურთულესი დავალება ან გამოიცნოს მისი გამოცანები. ხშირად მზეთუნახავი მოჯადოებულია და გადაქცეულია ირმად, მტრედად, გველად. მისი მომაჯადოებელი ბოროტი არსების განადგურების შემდეგ მზეთუნახავი, ჯადოსნური სიტყვის ან მოქმედების შედეგად, თავის პირვანდელ სახეს იბრუნებს. მზეთუნახავი კეთილია და გამჭრიახი. ჯადოსნური საგნების მეშვეობით იგი ეხმარება გმირს, რომელსაც მიჰყვება ცოლად..

ბარბალე  

Posted by Mari in

   
       ბარბალე – ქართულ მითოლოგიაში მზის განმასახიერებელი ქალღმერთი. ძირითადად თაყვანს სცემდნენ, როგორც ქალის ნაყოფიერების საწყისის მფარველ ღვთაებას. ხალხური წარმოდგენით, ბარბალე განაპირობებს მიწათმოქმედების და მესაქონლეობის პროდუქტების სიუხვეს, ხელს უწყობს როგორც მსხვილი რქოსანი საქონლის და შინაური ფრინველის, ისე ადამიანის განაყოფიერებას. ბარბალესადმი იყო მიძღვნილი სხვადასხვა დღესასწაული, რომელთაგან მთავარი ზამთრის მზებუდობას ემთხვეოდა. ბარბალესადმი მიძღვნილ რიტუალებსა და წეს-ჩვეულებებში გამოიყენებოდა საგნები, რომლებიც მზის სიმბოლოებს წარმოადგენდნენ. თვით ბარბალეს სახელიც (ცნობილია აგრეთვე მისი სხვა ვარიანტები - საერთო ქართული - ბარბარე/ბაბალე და სვანური - ბაბარი/ბარბალი/ბარბოლი) ჰპოვებს ლინგვისტურ პარალელებს წრის, ბორბლის, მოელვარე ალის ქართულ დასახელებებში; ბარბალეს სახელში ვლინდება აგრეთვე ფორმალური და სემანტიკური მსგავსება შუმერულ-აქადურ ეპითეტთან bibbirru - მოელვარე სხივი, ბრწყინვალება.


ბარბალეს თაყვანს სცემდნენ, როგორც მკურნალს, რომელიც ადამიანებს თვალს უხელს და განკურნავს თავის ტკივილის, ყვავილის და სხვა დაავადებებისგან. ბარბალეს შეეძლო აგრეთვე ადამიანებზე უბედურებები, გასაჭირი და სიკვდილიც მოეწია.

ამირანი  

Posted by Mari in


     ქართულ მითოლოგიაში გმირი; “ამირანიანის” ეპოსის მთავარი გმირი. ამირანის შესახებ თქმულებები დაფიქსირებულია საქართველოს ყველა კუთხეში, ქართული ენის ყველა დიალექტზე, რაც მიუთითებს მათი ფორმირების შესახებ ქართველი ერის ეთნოგენეზის ადრეულ სტადიაზე (ვარიანტები არსებობს აგრეთვე კავკასიის ქართველებთან მონათესავე ხალხებში). ამირანის სახე მოსჩანს ძვ. წ. მე-3 ათასწლეულით დათარიღებულ არქეოლოგიურ ძეგლებში (მცხეთის ბრინჯაოს სარტყელი, ყაზბეგის განძი, თრიალეთის ვერცხლის თასი). ამირანი ნადირობის ქალღმერთ დალის და მოკვდავი უცნობი მონადირის შვილია ( ამირანის ქალწულებრივი ჩასახვის აფხაზურ ვარიანტს ალბათ მატრიარქატის ეპოქისკენ მივყავართ; ზოგიერთ გვიანდელ ვარიანტში ამირანის მამა მჭედელი ან გლეხია). ნაადრევად დაბადებულმა უმწიფარმა ამირანმა ხარის (ძროხის) კუჭში (ფაშვში) დაასრულა მომწიფება. ამირანის ღვთაებრივ წარმოშობას მიუთითებს მის მხრებზე მზის და მთვარის გამოსახულება, აგრეთვე ის, რომ მისი სხეულის ზოგიერთი ნაწილი ოქროსია. ამირანი უზარმაზარი ზომისაა, თვალები საცერის ტოლა აქვს და საავდროდ გამზადებულ შავ ღრუბელს ჰგავს. ამირანი მგელივით დაუღალავია, თორმეტი წყვილი ხარის ძალა აქვს და მთიდან დაცურებული მორის სისწრაფე; ის იმდენად ძლიერია, რომ დედამიწა ძლივს უძლებს მის სიმძიმეს (თუმცა ვერც კი მოვა ძალით და სიმაღლით ამბრისთან). ამირანის ძალა უხშირესად მის მონათვლას მიეწერება (უეჭველია, რომ ნათლობის მოტივმა ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ განდევნა უფრო ძველი ინიციაციის მოტივი), თუმცა ზოგჯერ დაკავშირებულია მის ბანაობასთან ჯადოსნურ წყაროში, რომლის მბრძანებელიც იგრი-ბატონია. ამირანის გმირობებში (დევებთან, ვეშაპთან ბრძოლა), რომლებსაც ის სჩადის მის ძმადნაფიცებთან, ბადრისთან და უსიპთან ერთად, ნათლად ჩანს კოსმოგონიურ მოტივებთან კავშირი. ვეშაპი გადაყლაპავს ამირანს, მაგრამ იგი ვეშაპს გვერდს გაუჭრის და განახლებული გარეთ გამოდის. ამასთანავე, ამირანი ნეკნებს შორის განაჭერში დაწნულ ბადეს დგამს, რათა ვეშაპის მიერ გადაყლაპულმა მზემ დაწვას იგი და შეძლოს გარეთ გამოსვლა. ამირანი იტაცებს ზეციურ ქალწულს - ყამარს, რომელიც ციურ ცეცხლს განასახიერებს და ცხოვრობს ზღვის გადაღმა ან ზღვის თავზე დაკიდებულ კოშკში. ამირანი ამარცხებს ყამარის მამას - ამინდის და საავდრო ღრუბლების მბრძანებელ ღვთაებას. ამირანი ასწავლის ადამიანებს მჭედლობას; იგი თვითონაც შესანიშნავი მჭედელია, რომელსაც ხმლის ჭედვაც შეუძლია (მძიმე ხმალი ამირანის აუცილებელი ატრიბუტია). ამირანის სახეში კულტურული გმირის სხვა თვისებებიც ვლინდება. დასავლეთ საქართველოს და აფხაზურ ვარიანტებში იგი მავნე მცენარეებსაც ანადგურებს. 

ღმერთთან ბრძოლის გამო ამირანი კავკასიის ქედზე გამოქვაბულშია მიჯაჭვული. მის ღვიძლს მუდმივად ძიძგნის არწივი, ხოლო ერთგული ძაღლი ჯაჭვს ლოკავს და ცდილობს გალიოს იგი. მაგრამ ყოველწლიურად ვნების ხუთშაბათს (თუშურ ვარიანტში შობის წინა ღამეს) ღმერთის მიერ მიჩენილი მჭედლები ანახლებენ ჯაჭვს. ძველი გადმოცემით შვიდ წელიწადში ერთხელ გამოქვაბული იხსნება და ამირანის დანახვა შეიძლება. ქრისტიანობის გავრცელებასთან ერთად ამირანი მოწამე გმირის თვისებებს იძენს და იესო ქრისტეს, გიორგის, ილიას და სხვ. ეცილება. ამირანის შესახებ თქმულებებმა ასახვა ჰპოვა შუასაუკუნოვან ქართულ ლიტერატურაში, კერძოდ შოთა რუსთაველის “ვეფხისტყაოსანში”. ამირანი ტიპოლოგიურად პრომეთესთან და აბრსკილთან ახლოს დგას.

http://ka.wikipedia.org/wiki/ამირანი_(მითოლოგია)

მექობაურის თავგადასავალი  

Posted by Mari in



იყო ერთი განთქმული თუში მონადირე, სახელად მექობაური. ნადირობაში ყოველთვის ბედი სწყალობდა, ამიტომაც  ყველა მონადირეს მასთან ერთად სურდა სიარული.ერთხელ მექობაურმა შეკრიბა თორმეტი კაცი, ერთმანეთზე უკეთესი მონადირეები, გაემგზავრნენ და გაუდგნენ გზას. 


ბევრი იარეს თუ ცოტა იარეს, მოხვდნენ ერთ უღრან ტყეში, სადაც მზის შუქიც კი ვერ სწვდებოდა. დაკარგეს ბილიკი, მხარი ექცათ, აღარ იცოდნენ დაით მიდიოდნენ აღმოსავლეთით თუ დასავლეთით, სამხრეთით თუ ჩრდილოეთით. გზის ძებნაში მიადგნენ ერთ ფართო ნაღარს, თითქოს მორი უთრევიათო, და გაჰყვნენ მას, იფიქრეს აქ სადმე სოფელი იქნებაო. ნაღარმა გველეშაპთან მიიყვანა. გაწოლილი იყო და თითქოს რაღაცას უცდიდა. რა ქნან ვერ გადააბიჯებენ. მექობაურს უთქვამს თანამგზავრებისთვის: ეს გველეშაპი გზას მაინც არ გვაძლევს, მოდი, გავყვეთ სადაც წავა, ჩვენც იქ წავიდეთო. იარეს, იარეს და მიადგნენ ერთ დიდ წყალს, ადიდებული არაგვის ოდენა იქნებოდა. რა ქნან, როგორ გადავიდნენ გაღმა? ხედავენ, გველეშაპი ხიდად გაედო მდინარეზე და ანიშნა მონადირეებს, ჩემზე გადმოდითო. პირველად მექობაური, როგორც წინამძღოლი, შედგა გველეშაპის ბოლოზე და ისევ უკან გადმოვიდა: ჯერ რბილიაო. მეორედ რომ ავიდა, ცოტა გამაგრებულიყო, მაგრამ ისევ გადმოვიდა. მესამედ რომ ავიდა, გველეშაპის ზურგი უკვე ძალზე მაგარი იყო და დაუძახა სხვებსაც, მომყევითო. ავიდნენ ყველანი გველეშაპის ტანზე და გადავიდნენ გაღმა. გაღმა მხარეს, ერთ ტაფობში ტბა მდგარა, სადაც სხვა გველეშაპი ბუდბდა და გამვლელ–გამომვლელს შეუჭმელს არ უშვებდა. ამ დროს აღელდა ტბა, აიქოჩრა და ტბიდან ერთი გორის ოდენი გველეშაპი ამოვიდა. ისე მაღლა ეჭირა თავი, რომ ნახევარი ტანი მიწაზე არ ედო. გამოექანა ეს გველეშაპი საშინელი წივილით მონადირეების მეგობარი გველეშაპისკენ, თურმე ერთმანეთის მტრობა ჰქონიათ. ისიც აიძაგრა და წავიდა მტრისკენ, თან მონადირეებს ანიშნა, მომეშველეთო.მიჰყვნენ უკან მონადირეები.შეიბნენ გველეშაპები.

 ტბიდან ამოსული ჯაბნიდა  და საბოლოოდ დაამარცხებდა, რომ მექობაურს დროზე არ შეეძახნა  თანამგზავრებისთვის: არიქა, მივეშველოთ ჩვენს გველეშაპს, თორემ ხომ უყურებთ მარცხდება, თუ მოგვიკლა სიკეთეს არც ჩვენს დაგვაყრის,ყველას ერთიანად გადაგვყლაპავსო. დატრიალდნენ მონადირეები, იშიშვლეს სატევრები და მიეჭრნენ მტერს. დაუწყეს ცემა და ბოლო მოაჭრეს,ეძგერა პატარა გველეშაპიც და მოკლეს. მადლიერმა გველეშაპმა ანიშნა კაცებ, მომყევითო, და მიჰყვნენ ისინიც. წავიდნენ და მიადგნენ ერთ უზარმაზარ სოროს, სადაც მოკლულ გველეშაპს შვილები ჰყოლია. გამაჯვებულმა შვილებიც გაუწყვიტა ერთიანად, მერე სოროდან გამოიტანა საჭურველი – თოფი, ფრანგული და სხვადასხვა აბჯარი და დაურიგა მონადირეებს.მერე სამშვიდობოზე გაიყვანა და გაისტუმრა.

ეს მითოსური ამბავი ხალხს ლექსადაც გამოუთქვამს და, როგორც ყოველი ლექსი, ესეც ლაკონურია, სხარტად გადმოსცემს ამბავს.

            ომალოს თუშისშვილებსა არა გეეგო გზისაო.

            დაგცილდა, მექობაურო, ამოსავალი მზისაო.

            ვეშაპის ნავალს შამაჰყვნენ, ნაქარ ეგონა ხისაო.

            ვეშაპ გაიდვა ხიდადა, იქნა ბრძანება ღვთისაო.

            გაუძღა მექობაური, ზედ თუშებ გამოდისაო.

            ვეშაპი დ’ ვეშაპ შაიბეს, იქნა დაქცევა ცისაო.

            „დაჰკარით, თუშიშვილებო! გულო ვისა გაქვ ცდისაო?“

            მექობაურის ფრანგული ვეშაპს მორულად სჭრისაო.

ლექსი ხევსურულ დიალექტზეა შექმნილი, თუმცა მისი პერსონაჟები თუში მონადირეები არიან.

გამომცემლობა „ ლოგოს პრესი“ ავტორები © ზურაბ კიკნაძე , ნანა ტონია.
 

ქართული მითოლოგია  

Posted by Mari in


    ქართული მითოლოგია — ძველი ქართული მითებისა და ისტორიების ნაკრები, რომლებიც ძველ ქართულ ღმერთებს -ღვთისშვილებსა და გმირებს, ასევე სამყაროს მოწყობას ეხება. თანამედროვე მკვლევარები ამ მითებს იყენებენ ძველი საქართველოს რელიგიური და პოლიტიკური ინსტიტუტების შესასწავლად, ასევე თვით ამ მითების შექმნის ბუნების გამოსაკვლევად. ქართული მითოლოგია მეტწილად წარმოდგენილია ზეპირსიტყვიერი ფორმით და მისი მეცნიერული დოკუმენტირება საკმაოდ გვიან დაიწყო (XIX-XX საუკუნე), თუმცა სხვადასხვა წყაროებზე დაყრდნობით შესაძლებელია გარკვეული დოკუმენტური მასალის მოძიება, რაც საშუალებას გვაძლევს უფრო სიღრმისეულად დავინახოთ ქართული მითოლოგიური სამყარო მისი სპეციფიური და მკაფიოდ ინდივიდუალური სახით. ქართულ მითებში ახსნილია სამყაროს დასაბამი და სხვადასხვა ღმერთების, ქალღმერთების, გმირებისა თუ მითიური ქმნილებების ცხოვრებისა და თავგადასავლების დეტალები. ეს ამბები თავდაპირველად ზეპირსიტყვიერად ვრცელდებოდა ზეპირ-პოეტური ტრადიციით, თუმცა ამჟამად ქართული მითები ძირითადად ქართული ზღაპრებიდან თუ სხვა ლიტერატურიდან არის ცნობილი.

წყარო http://ka.wikipedia.org/wiki/ქართული_მითოლოგია

მითები და მასმედია (ნაწილი მესამე)  

Posted by Mari in


ცნობილია რომ ეპიკური მოთხრობა და რომანი, როგორც ლიტერატურის სხვა ჟანრები, სხვა პლანში და სხვა მიზნებით, აგრძელებენ მითოლოგიურ თხრობას. ორივე შემთხვევაში საქმე გვაქვს მნიშვნელოვანი ამბავის თხრობასთან, იმ დრამატული მოვლენების სერიის გადმოცემასთან, რომელიც, ასე თუ ისე, საარაკო წარსულში მოხდა. საჭირო არ არის გავიხსენოთ გრძელი და რთული პროცესი, რომელმაც „მითოლოგიური მასალა“ ეპიკური თხრობის თემად აქცია. ის კი ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ თხრობითმა პროზამ, განსაკუთრებით რომანმა, თანამედროვე საზოგადოებებში იგივე ადგილი დაიკავა, რომელიც ტრადიციულ და ხალხურ საზოგადოებებში მითებისა და ზღაპრების თხრობას იკავა. უფრო მეტიც, ზოგიერთი თანამედროვე  რომანიდან „მითიური“ სტრუქტურის გამოყოფაც ხერხდება; შესაძლოა დიდი თემებისა და მითოლოგიური პერსონაჟების ლიტერატურული გადმონაშთებიც გამოვარჩიოთ. ამ კუთხით შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვეობის დიდი გატაცება რომანით, ამჟღავნებს სურვილს, მოვისმინოთ რაც შეიძლება დიდი რაოდენობის დესაკრალიზებული, ან უბრალოდ პროფანული ფორმებით შენიღბული „მითოლოგიური ამბავი“

შეინიშნება მეორე მნიშვნელოვანი ფაქტიც: მოთხოვნილება წაიკითხო „ისტორიები“ და მოთხრობები,  რომელთა თხრობის მიმდინარეობა ტრადიციულ მოდელზეა აგებული. როგორი სერიოზულიც არ უნდა იყოს თანამედროვე რომანის კრიზისი, „უცხო“ სამყაროში შესვლის და „ისტორიის“ პერიპეტიების თვალის მიდევნების მოთხოვნილება, როგორც ჩანს, ადამიანური ყოფის ნაწილია და აქედან გამომდინარე, აუცილებელიც. ეს არის განსასაზღვრელად ძნელი მოთხოვნილება: ერთსა და იმავე დროს სურვილი დაუკავშირდე „სხვებს“, „უცნობებს“, გაინაწილო მათი დრამებ, იმედები და იცოდე რა შეიძლება მომხდარიყო უწინ. ძნელი წარმოსადგენია ადამიანი, რომელიც არ მოიხიბლება „მოთხრობით“, მნიშვნელოვანი მოვლენების მოყოლით, იმით, თუ რა დაემართათ ლიტერატურული პერსონაჟების „ორმაგი რეალობით“ აღჭურვილ ადამიანებს (რომლებიც ერთდროულად ირეკლავენ თანამედროვე საზოგადოების წევრთა ფსიქოლოგიურ და ისტორიულ რეალობას და წარმოსახვითი ქმნილების მაგიურ ძლიერებას ფლობენ).



მაგრამ , ყევლაზე მეტად ლიტერატურის ფუნქციას მითოლოგიასთან აკავშირებს „დროიდან გასვლა“, რომელსაც კითხვა    განსაკუთრებით კი რომანების კითხვა ახორციელებს. დრო, რომელშიც რომანის წაკითხვისას ცხოვრობ, არ არის ის დრო, რომელსაც ტრადიციულ საზოგადოებაში მითის მოსმენისას განაახლებ. მაგრამ როგორც ერთ, ასევე მეორე შემთხვევაში, ისტორიული და პიროვნული დროიდან „გამოდიხარ“ და საარაკო, ტრანსისტორიულ დროში ეფლობი. მკითხველი, უცხო, წარმოსახვითი დროის პირისპირ დგება, დროისა, რომლის რიტმი განუსაზღვრელად იცვლება, რადგან თითოეულ შხრობას თავისი საკუთარი, სპეციფიკური და განსაკუთრებული დრო აქვს. რომანს ხელი არ მიუწვდებამითების დასაბამიერ დროზე, მაგრამ, იმდენად, რამდენადაც იგი სარწმუნო ამბავს ყვება, რომანისტი მოჩვენებით ისტორიულ,შეკუმშულ, ან გავრცობილ დროს იყენებს,რომელიც წარმოსახვითი სამყაროს ყველა თავისუფლებას შეიცავს.

იბადება კითხვა: ეს სურვილი გადალახო საკუთარი, პირადი და ისტორიული დრო და ჩაეფლო „უცხო“ დროში, ექსტაზურსა და წარმოსახვითში, იქნება კი ოდესმე ამოწურული? სანამ ეს სურვილი არსებობს, შეიძლება იმის თქმაც, რომ ადამიანი ინარჩუნებს „მითოლოგიური ქცევის“ ზოგიერთ ნაშთს მაინც. ამგავრი მითოლოგიური ქცევამოჩანს სურვილშიც კვლავ მოიპოვო ის სიმძაფრე, რითაც შეიცანი ან განიცადე საგანი სულ პირველად, კვლავ გამოიხმო უშორესი წარსული, „დასაწყისების“ ნეტარი ხანა. როგორც მოსალოდნელი იყო, ეს არის იგივე მარადიული ბრძოლა დროის წინააღმდეგ, იგივე იმედი – დაუსხლტე „მკვდარი დროის“ კლანჭებს, დროისა, რომელიც გსრესს და გკლავს.


მირჩა ელიადა – მითის ასპექტები



მითები და მასმედია (ნაწილი მეორე)  

Posted by Mari in


მითიური ქცევები შეიძლება აღმოვანიჩინოთ „წარმატებათა მოსაპოვებლად“ გაშმაგებულ მისწრაფებებშიც, ასე რომ ახასიათებს თანამედროვე საზოგადოებას და რაც ადამიანური ყოფის საზღვრების გადალახვის ფარული სურვილით აიხსნება. ამ ქცევებს შეიძლება მივაგნოთ „სუბურბიასაკენ“ მასობრივ ლტოლვაში, რომელშიც დასაბამიერი სრულყოფილების ნოსტალგია იკითხება, აფექტურ თავაწყვეტაში, რასაც „საკრალური მანქანის კულტი“ უწოდეს.
როგორც ენდრიუ გრილეი ანიშნავს, „საკმარისია დაათვალიერო ავტომანქანების ყოველწლიური სალონი, რათა შეიცნო ღრმად რიტუალიზებური რელიგიური გამოხატულება. 

 ფერები, სინათლეები, მუსიკა, თაყვანისმცემელთა რევერანსები, ტაძრის ქურუმი ქალების თანხლება(მანეკენები), ზეიმი და ფუფუნება, ფულის ფლანგვა, კომპაქტურად შეჯგუფებული ადამიანები – ყოველივე ეს, სხვა რომელიმე კულტურაში ნამდვილ ლიტურგიულ მსახურებას შექმნიდა... საკრალური მანქანის კულტს თავისი მორწმუნეები და თავისი ხელდასხმულები ჰყავს. გნოსტიკოსი იმაზე მეტი მოუთმენლობით როდი ელოდა მისნურ საიდუმლოს გამჟღავნებას, ვიდრე ავტომანქანის თაყვანისმცემელი ახალი მოდელების პირველ გუგუნს. წლირუი სეზონური ციკლის დროს კულტის უზენაესი ქურუმები – მანქანებით მოვაჭრენი – ახალ ღირებულებას იძენენ, ამასობაში აღგზნებული ბრბო მოუთმენლად მოელის ხსნის ახალ ფორმას“.

მითები და მასმედია (ნაწილი პირველი)  

Posted by Mari in


            უახლოესმა გამოკვლევებმა ნათელი მოჰფინა სახეთა და ქცევათა მითიურ სტრუქტურებს, რომლებმაც, მასმედიების საშუალებით  გავლენა მოახდინეს საზოგადოების ჯგუფებზე. ეს ფენომენი განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში შეინიშნება. ნახატი ფილმების (comic strips) პერსონაჟები მითოლოგიური ფოლკლორული გმირების თანამედროვე ვერსიას წარმოადგენენ. ისინი ისეთი სიძლიერით ასულდგმულებენ საზოგადოების დიდი ნაწილის იდეალებს, რომ მათი ქცევები და მით უმეტეს, მათი სიცოცხლის შემთხვევითი ხელყოფაც მკითხველებს თავზარს სცემს. ისინი მძაფრად რეაგირებენ, პროტესტს აცხადებენ და ათასობით დეპეშას უგზავნიან ნახატი ფილმების ავტორებს და გაზეთების რედაქტორებს.

           ფანტასტიკური პერსონაჟი სუპერმენი საოცრად პოპულარული გახდა თავისი ორსახოვანი პიროვნების გამო : კატასტროფის შედეგად გამქრალი, რომელიღაც პლანეტიდან ჩამოსული და სასწაულებრივი უნარით აღჭურვილი სუპერმენი თავმდაბალი ჟურნალისტის, კლარკ კენტის გარეგნობით ცხოვრობს დედამიწაზე. ის მორიდებულია, თვალში არ გეჩხირება და თავისი კოლეგა ქალის, ლუა ლეინის გავლენის ქვეშ იმყოფება. ეს დამამცირებელი შენიღბვა გმირისა, რომელსაც უსაზღვრო შესაძლებლობები აქვს, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, კარგად ცნობილ მითიურ თემას იმეორებს. თუ უფრო ღრმად ჩავიხედავთ, სუპერმენის მითი თანამედროვე ადამიანის ფარული ნოსტალგიის გამოძახილია, ადამიანისა, რომელმაც იცის, რომ იგი დაეცა, რაღაც საზოგადოებაში მოექცა და ახლა „გამორჩეულ პერსონაჟად“, „გმირად“ გამოცხადებაზე ოცნებობს.


 დეტექტიური რომანიც ანალოგიურ შენიშვნებს იმსახურებს: ერთი მხრივ, ჩვენ თვალწინ იშლება სამაგალითო ორთაბრძოლა სიკეთესა და ბოროტებას შორის, გმირისა (დეტექტივს) და დამნაშავეს (დემონის თანამედროვე განსახიერებას) შორის. მეორე მხრივ, იდენტიფიკაციის არაცნობიერი პროცესით მკითხველი საიდუმლოებასა და დრამაში მონაწილეობს; მას აქვს შეგრძნება, რომ პიროვნულად არის ჩართული პირადიგმულ, ე.ი. სახიფათოსა და გმირულ მოქმედებაში.

წარმოშობის მითები და კოსმოგონიური მითები  

Posted by Mari in

ყოველი მითიური ისტორია, რომელიც  რაღაცის საწყისს ასახავს, კოსმოგონიას გულისხმობს და მას აგრძელებს. სტრუქტურის თვალსაზრისით წარმოშობის მითები კოსმოგონიური მითების ჰომოლოგიურნი(შესაბამისი, შესატყვისი) არიან. რადგანაც სამყაროს შექმნა განსაკუთრებული შექმნაა, კოსმოგონია ყველა ტიპის „შექმნის“ სანიმუშო მოდელად იქცევა. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საწყისის, წარმოშობის მითი კოსმოგონიურ მითს ბაძავს ან მისი ასლია – ვინაიდან საქმე როდი ეხება წინასწარ გააზრებულ და  სისტემატურ მსჯელობას, არამედ იმას, რომ ყოველივე ახლის გამოჩენა , ცხოველი იქნება ეს, მცენარე თუ ინსტიტუტი, რაღაც სამყაროს არსებობას გულისხმობს. მაშინაც კი როცა უნდა აიხსნას როგორ იქცა ესა თუ ის საგანი ერთი მდგომარეობიდან იმად, რასაც დღეს წარმოადგენს , „სამყარო“ უკვე იყო , თუმცა განსხვავებული სტრუქტურა ჰქონდა და ის ჯერ ჩვენი სამყარო არ იყო. წარმოშობის ყოველი მითი მოგვითხრობს და ამართლებს „ახალ სიტუაცია“. ახალს იმ გაგებით, რომ ეს სიტუაცია სამყაროს დასაბამიდანვე არ არსებობდა. წარმოშობის მითები აგრძელებენ და ავსებენ კოსმოლოგიურ მითს : ისინი მოგვითხრობენ როგორ შეიცვალა სამყარო, როგორ გამდიდრდა ან გაღარინდა იგი.
            სწორედ ამ მიზეზის გამო, წარმოშობის ზოგიერთი მითი კოსმოგონიის ესკიზით იწყება. ტიბეტელი დინასტიებისა და დიდი ოჯახების ისტორია იწყება იმის გახსენებით თუ როგორ დაიბადა ერთი კვერცხიდან კოსმოსი. „დასაბამიერის 5 ელემენტის არსიდან გამოვიდა ერთი დიდი კვერცხი...ამ კვერცხის გულიდან 18 კვერცხი. ამ 18 კვერცხს გამოეყო შუა, ნიჟარის კვერცხი. ნიჟარის კვერცხს გამოება კიდურები, ხუთი სრულყოფილი გრძნობა გაუჩნდა და ისეთი არაჩვეულებრივი სილამაზის ჭაბუკად იქცა, აღთქმის დროს რომ არიან ხოლმე. ასეც შეარქვეს მეფე იე–სმონი. დედოფალს ჩუ–იშაგს, მის მეუღლეს, ჩაესახა ვაჟი დბან იდანი , რომელსაც უნარი შესწევდა მაგიის ძალით გარდაქმნილიყო“. გენეალოგია გრძელდება, რომელიც სხვადასხვა კლანების და დინასტიების საწყისსა და ისტორიას მოგვითხრობს.
            ასევე იწყება პოლინეზიური გენიალოგიური სიმღერებიც. კუმულიპოს სახელით ცნობილი ჰავანური რიტუალური ტექსტი არის „გენეალოგიური ჰიმნი, რომელიც სამეფო გვარის საკუთრებაა და მას აკავშირებს ყველა იმ ხალხის ღმერთებთან, ვისაც თაყვანს სცემენ მონათესავე პოლონეზიური ჯგუფებიც; ცოცხალ სამყაროში დაბადებულ, სამეფო შტოდან გამოსულ და ღვთაებად ქცეულ ბელადებთან – აოებთან; ასევე მიწიერი ცხოვრების ყოველდღიურობაში სახმარ ციურ მნათობებთან , მცენარეებთან, ცხოველებთან...“ მართლაც, სიმღერა იწყება იმით, რომ იგი გამოიხმობს: 

                        „დროს, როცა მიწა ძირფესვიანად შეიცვალა,
დროს, როცა ცა შეიცვალა,
დროს, როცა მზე ამოდიოდა,
რათა მთვარისათვის სინათლე მოეფინა...“ და ა.შ.

            ამგვარ რიტუალურ, გენეალოგიურ სიმღერებს ქმნიან ბარდები და დედოფლის ორსულობის დროს და ისინი საზეპიროდ ჰულას მოცეკვავეებს გადაეცემა. მოცეკვავე ქალები და მამაკაცები ბავშვის დაბადებამდე განუწყვეტლივ ცეკვავენ და მღერიან, თითქოს მომავალი ბელადის ემბრიოლოგიურ განვითარებას თან ახლავდეს კოსმოგონიის, სამყაროს და ტომის ისტორიის გამეორება. ბელადის ჩასახვასთან დაკავშირებით სიმბოლურად “ხელმეორედ ქმნიან“ სამყაროს. გამეორება გახსენებაც არის და ცეკვა–სიმღერით იმ ძირითადი მითიური  მოვლენების  რიტუალური განამდვილებაც , რომლებიც შესაქმის დროიდან მოხდა.
            ანალოგიურ რიტუალებს და კონცეფციებს ინდოეთის პირველყოფილ მოსახლეობაშიც ვხვდებით. სანტალებთან მაგ. გურუ კოსმოგონიურ მითს წყვება თითოეული ინდივიდისადმი, მაგრამ არა უმეტეს ორჯერ: პირველად „როცა აღიარებენ სანტალის საზოგადოებრივ სრულუფლებიანობას (...). ამ შემთხვევაში  გურუ ყვება კაცობრიობის ისტორიას სამყაროს შექმნის დროიდან და თხრობას ამთავრებს იმ პიროვნების დაბადებით, ვისთვისაც რიტუალი სრულდება“.  იგივე ცერემონია მეორდება დასაფლავების დროსაც, მაგრამ ამჯერად გურუს, რიტუალის შემწეობით, მიცვალებულის სული სხვა სამყაროში გადაჰყავს.
            ბილებთან ვითარება ოდნავ განსხვავებულია. სამკურნალო მაგიური სიმღერებიდან მხოლოდ ერთს აქვს კოსმოგონიური მითის თვისება: ეს არის სენიორის სიმღერა. თუმცა ამ სიმღერების უმრავლესობა სინამდვილეში წარმოშობის მითებია. მაგ: „კაზუმორ დამორის“ სიმღერა, რომელიც ყველა სნეულებათა მოსარჩენად არის  მიჩნეული, ცენტრალური ინდოეთის სამხრეთში გუჟერაელ ბილ დამორის ჯგუფის მიგრაციების შესახებ მოგვითხრობს, ამგვარად, ეს არის ჯგუფის ტერიტორიული დასახლების მითი , სხვა სიტყვებით, ახალი დაწყების ისტორია სამყაროს შექმნის ასლი. სხვა მაგიური სიმღერები სნეულებათა წარმომავლობას გვამცნობენ. ეს არის თავგადასავლებით აღსავსე მითები, საიდანაც ვიგებთ სნეულებათა გაჩენის გარემოებებს, მოვლენა, რომელმაც ფაქტიურად სამყაროს სტრუქტურა შეუცვალა.
 



მირჩა ელიადა – მითის ასპექტები
© ილია ჭავჭავაძის სეხელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა თბილისი2009 .

Myth and Legend from Ancient Times to the Space Age  

Posted by Mari in

"Therefore, even the lover of myth is in a sense a philosopher; for myth is composed of wonders." 
_ Aristotle_

In common parlance, a myth is a fiction -- something which is untrue. Scholars of mythology define myth differently: a myth is a special kind of story which tries to interpret some aspect of the world around us. Robert W. Brockway, in his book Myth from the Ice Age to Mickey Mouse concisely summarizes a number of different scholarly ideas about the meaning of myth as follows:
A collective definition of myth composed of many theories might be framed by the following paraphrase:

Myths are stories, usually, about gods and other supernatural beings (Frye). They are often stories of origins, how the world and everything in it came to be in illo tempore (Eliade). They are usually strongly structured and and their meaning is only discerned by linguistic analysis (Lévi-Strauss). Sometimes they are public dreams which, like private dreams, emerge from the unconscious mind (Freud). Indeed, they often reveal the archetypes of the collective unconscious (Jung). They are symbolic and metaphorical (Cassirer). They orient people to the metaphysical dimension, explain the origins and nature of the cosmos, validate social issues, and, on the psychological plane, address themselves to the innermost depths of the psyche (Campbell). Some of them are explanatory, being prescientific attempts to interpret the natural world (Frazer). As such, they are usually functional and are the science of primitive peoples (Malinowski). Often, they are enacted in rituals (Hooke). Religious myths are sacred histories (Eliade), and distinguished from the profane (Durkheim). But, being semiotic expressions (Saussure), they are a "disease of language" (Müller). They are both individual and social in scope, but they are first and foremost stories (Kirk).

The terms legend and folktale are sometimes used interchangeably with myth. Technically, however, these are not the same. How should we distinguish them? Donna Rosenberg, in her book Folklore, Myth, and Legends: A World Perspective, offers some useful guidelines:
A myth is a sacred story from the past. It may explain the origin of the universe and of life, or it may express its culture's moral values in human terms. Myths concern the powers who control the human world and the relationship between those powers and human beings. Although myths are religious in their origin and function, they may also be the earliest form of history, science, or philosophy...

A folktale is a story that, in its plot, is pure fiction and that has no particular location in either time or space. However, despite its elements of fantasy, a folktale is actually a symbolic way of presenting the different means by which human beings cope with the world in which they live. Folktales concern people -- either royalty or common folk -- or animals who speak and act like people...

A legend is a story from the past about a subject that was, or is believed to have been, historical. Legends concern people, places, and events. Usually, the subject is a saint, a king, a hero, a famous person, or a war. A legend is always associated with a particular place and a particular time in history.

http://www.pibburns.com/myth.htm